Το πέτρινο γεφύρι του Πασά στον Αλιάκμονα

Στις όχθες του Αλιάκμονα, στην παλιά εθνική οδό που οδηγεί από τη Σιάτιστα προς τα Γρεβενά και πριν από το χωριό Κοκκινιά, διακρίνονται τα ερείπια μιας μεγάλης πετρόκτιστης γέφυρας. Το γεφύρι του Πασά, όπως είναι γνωστό, υπήρξε κάποτε η μεγαλύτερη πέτρινη γέφυρα της Μακεδονίας και ένα εξαιρετικό δείγμα της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής που εξυπηρετούσε τους κατοίκους της ευρύτερης περιοχής μέχρι την ανατίναξή του κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Αναφορές για το γεφύρι του Πασά συναντούμε στις διηγήσεις του περιηγητή Φρανσουά Πουκεβίλ, που υπηρέτησε ως πρόξενος της Γαλλίας στην αυλή του Αλή Πασά, κατά την περιοδεία του το 1806 στη Δυτική Μακεδονία και το σημερινό Μοναστήρι. Ο Πουκεβίλ σημειώνει μάλιστα ότι το γεφύρι χτίστηκε από κάποιον βαλή της Ρούμελης, ο οποίος το έκανε αυτό ως προσφορά για να ευχαριστήσει τον Θεό, επειδή μία από τις γυναίκες του, που έπεσε στα νερά του Αλιάκμονα, σώθηκε από θαύμα. Άλλες αναφορές σημειώνουν ωστόσο ότι ανεγέρθηκε το 1690 από τον Μαχμούτ Πασά και χτίστηκε από τους περίφημους τοπικούς πετράδες του Βοΐου προκειμένου να διευκολύνει το πέρασμα του Αλιάκμονα από τα καραβάνια που διέσχιζαν την Ήπειρο και τη Δυτική Μακεδονία.

Το μήκος του έφτανε τα 100 μέτρα, το πλάτος του ήταν ενάμισι μέτρο, είχε επτά καμάρες και το ύψος της μεσαίας καμάρας έφτανε τα 15 μέτρα. Εκεί, σύμφωνα με την παράδοση, κρεμόταν ένα κυπρί, το γνωστό κουδούνι που φέρουν τα πρόβατα στον λαιμό τους, που ηχούσε δυνατά όταν φυσούσε έντονος άνεμος για να προειδοποιήσει τους πεζούς και τους διαβάτες να μην ανεβαίνουν στο γεφύρι, αφού κάτι τέτοιο θα ήταν επικίνδυνο.

Το γεφύρι του Πασά διευκόλυνε έως και το 1940 τις μετακινήσεις του αγροτικού πληθυσμού, τη μεταφορά των εμπορευμάτων και το πέρασμα των κοπαδιών. Ανατινάχθηκε από Νεοζηλανδούς σαμποτέρ στις 14 Απριλίου 1941 κατά την οπισθοχώρησή τους μετά τη μάχη με τους ναζί στο Κλειδί του Αμυνταίου. Το τελειωτικό χτύπημα δόθηκε από τον ισχυρό σεισμό 6,6 Ρίχτερ που έγινε το 1995 στην Κοζάνη και τα Γρεβενά, ο οποίος προκάλεσε σημαντικές ζημιές στα εναπομείναντα στοιχεία του γεφυριού.

Στη Δυτική Μακεδονία υπάρχουν 54 πέτρινα γεφύρια, έργα ανώνυμων μαστόρων που γνώριζαν άριστα την τέχνη και τη στατική συμπεριφορά των ευαίσθητων αυτών κατασκευών. Τα 20 από αυτά βρίσκονται στα Γρεβενά, τα 19 στην Κοζάνη (τα περισσότερα στο ορεινό Βόιο) και τα 15 στην Καστοριά. Ορισμένα έχουν συντηρηθεί από προγράμματα του ΕΣΠΑ και χρηματοδοτήσεις του Υπουργείου Πολιτισμού και αποτελούν σημαντικά μνημεία της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής.

Η ώρα της αναστήλωσης πλησιάζει και για το μεγάλο γεφύρι του Πασά, καθώς την Τρίτη 24 Αυγούστου υπογράφτηκε η προγραμματική σύμβαση για την ανακατασκευή του από την υπουργό Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, τον περιφερειάρχη Δυτικής Μακεδονίας Γιώργο Κασαπίδη και εκπροσώπους του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, που έχουν αναλάβει και την εκπόνηση της σχετικής μελέτης.