Η σφαγή του Διστόμου

Ήταν μεσημέρι της 10ης Ιουνίου του 1944 όταν τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής μπήκαν στο Δίστομο και επιδόθηκαν σε μια χωρίς έλεος σφαγή του άμαχου πληθυσμού, διαπράττοντας ένα από τα πιο αποτρόπαια εγκλήματα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Φεύγοντας, άφησαν πίσω τους 218 νεκρούς. Ανάμεσά τους 114 γυναίκες, 45 παιδιά και έφηβοι, 20 βρέφη.

Το πρωί της μέρας αυτής μια γερμανική στρατιωτική φάλαγγα των Ες Ες ξεκίνησε από τη Λιβαδειά κατευθυνόμενη προς την Αράχοβα, στο πλαίσιο εκκαθαριστικών επιχειρήσεων με στόχο τον εντοπισμό ανταρτών στη δυτική πλευρά του Ελικώνα. Στο Δίστομο ενώθηκε με άλλη γερμανική ομάδα που είχε ξεκινήσει από την Άμφισσα και προχώρησαν προς το Στείρι. Οι γερμανικοί λόχοι δεν κατάφεραν να εντοπίσουν αντάρτες στην περιοχή, παρά μόνο 18 παιδιά που κρύβονταν σε γύρω στάνες. Έξι από τα παιδιά που προσπάθησαν να δραπετεύσουν εκτελέστηκαν. Κατόπιν, οι Γερμανοί μπήκαν στο Δίστομο και εκφοβίζοντας τους κατοίκους έμαθαν ότι υπήρχαν αντάρτες στο Στείρι. Ο 2ος λόχος του 8ου Συντάγματος της 4ης Αστυνομικής Τεθωρακισμένης Μεραρχίας Γρεναδιέρων των Ες Ες κατευθύνθηκε προς τα εκεί, αλλά στη θέση Λιθαράκι έπεσε σε ενέδρα ανταρτών του ΕΛΑΣ. Η μάχη που ακολούθησε ήταν σκληρή και κράτησε περίπου μέχρι τις δύο το μεσημέρι, αναγκάζοντας τους Γερμανούς σε οπισθοχώρηση. Οι γερμανικές απώλειες ανήλθαν σε 6 νεκρούς και 15 τραυματίες.

Θεωρώντας ότι η επίθεση του ΕΛΑΣ έγινε έπειτα από ειδοποίηση των κατοίκων του Διστόμου, οι Γερμανοί επέστρεψαν στο χωριό για να πάρουν εκδίκηση. Με διαταγή του διοικητή τους, υπολοχαγού Χανς Ζάμπελ, απέκλεισαν τις εισόδους και άρχισαν έρευνες στα σπίτια, αναζητώντας μαχητές του ΕΛΑΣ, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Στη συνέχεια επιδόθηκαν σε μια ανελέητη σφαγή των κατοίκων, με τόση μανία που δεν ξεχώριζαν ούτε τα γυναικόπαιδα, ούτε τους ηλικιωμένους. Βίαζαν τις γυναίκες πριν τις σκοτώσουν, έκαιγαν τα σπίτια του χωριού, αποκεφάλισαν τον ιερέα, κι ούτε καν τα ζώα δεν γλίτωσαν από τη δολοφονική μανία τους.

Οι μαρτυρίες ανθρώπων που επέζησαν μεταφέρουν εικόνες ανείπωτης σκληρότητας. Μία γυναίκα αναφέρει: «Έσπαγαν πόρτες και έμπαιναν μέσα στα σπίτια. Μπήκαν στο σπίτι μιας ετοιμόγεννης, της άνοιξαν την κοιλιά και της έβγαλαν το έμβρυο, το ποδοπάτησαν και άφησαν τη γυναίκα να πεθάνει από αιμορραγία. Σκότωσαν και τη μαμή που είχε πάει να την ξεγεννήσει. Σε άλλα σπίτια σκότωσαν αγγελούδια που κοιμόντουσαν στην κούνια τους – ήτανε Σάββατο μεσημέρι και οι μανάδες τους τα είχαν πλύνει και τα είχαν βάλει να κοιμηθούνε. Τα έσφαξαν, τα ξεκοίλιασαν, τους τύλιξαν τα έντερα γύρω από τον λαιμό. Μπήκαν στο σπίτι του παπά και τον σκότωσαν, μαζί με άλλους δεκαπέντε που υπήρχαν μέσα στο σπίτι. Η παπαδιά κρατούσε το κοριτσάκι της, δυο χρονών ήτανε, στην αγκαλιά της. Πέτυχαν οι σφαίρες το παιδί στο κεφάλι και τα μυαλά του σκορπίστηκαν στο πρόσωπο της παπαδιάς. Η παπαδιά ύστερα κατέβηκε στην αυλή και χόρευε. Μανάδες σώθηκαν επειδή το αίμα των σκοτωμένων παιδιών τους έκαναν τους Γερμανούς να πιστέψουν ότι ήταν και αυτές νεκρές. Κάπως έτσι ζήσαμε και όλοι εμείς μέσα σε εκείνο το μακελειό».

Η σφαγή σταμάτησε μόνον όταν νύχτωσε και αναγκάστηκαν να επιστρέψουν στη Λειβαδιά, αφού πρώτα έκαψαν τα σπίτια του χωριού. Οι εκτελέσεις συνεχίστηκαν και κατά την επιστροφή των Γερμανών στη βάση τους, καθώς σκότωναν όποιον άμαχο έβρισκαν στον δρόμο τους. Η μαρτυρία του απεσταλμένου του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού, Eλβετού George Wehrly, ο οποίος έφτασε στο Δίστομο λίγες μέρες μετά, κάνει λόγο για 600 νεκρούς στην ευρύτερη περιοχή. Ο Wehrly αναφέρει ότι πτώματα κρέμονταν ακόμα και από δέντρα περιμετρικά του δρόμου που οδηγούσε στο χωριό, μιλά δε για «σκηνές φρίκης και σαδισμού».

Η ναζιστική θηριωδία έγινε αμέσως γνωστή μέσω του BBC στο εξωτερικό και προκάλεσε την κατακραυγή της διεθνούς κοινής γνώμης. Η γερμανική διοίκηση της Αθήνας επέρριψε την ευθύνη αποκλειστικά στους κατοίκους του Διστόμου, οι οποίοι δεν συμμορφώθηκαν με τις στρατιωτικές εντολές.

Μετά την αποχώρηση των Γερμανών, το Ελληνικό Γραφείο Εγκληματιών Πολέμου εντόπισε τον υπεύθυνο της σφαγής, Χανς Ζάμπελ, ο οποίος είχε ήδη συλληφθεί στο Παρίσι, όπου είχε καταφύγει. Οι γαλλικές αρχές τον παρέδωσαν στις ελληνικές, οι οποίες τον προφυλάκισαν. Τον Αύγουστο του 1949 ομολόγησε τις θηριωδίες στο Δίστομο, αλλά δικαιολογήθηκε λέγοντας ότι εκτελούσε διαταγές ανωτέρων του. Ο Ζάμπελ εκδόθηκε προσωρινά στη Δυτική Γερμανία για άλλη υπόθεση, αλλά δεν επέστρεψε ποτέ στην Ελλάδα για να λογοδοτήσει και να δικαστεί.

Η σφαγή συνέβη λίγες μέρες μετά την απόβαση στη Νορμανδία, κι ενώ οι Γερμανοί έχαναν πλέον τον πόλεμο σε όλα τα μέτωπα. Τις ίδιες μέρες ναζιστικά στρατεύματα κατοχής διέπραξαν ανάλογες ειδεχθείς σφαγές αμάχων στη Σερβία και στη Γαλλία, σε μια προσπάθεια να αμβλύνουν την υποστήριξη των αντάρτικων στρατευμάτων εφαρμόζοντας σκληρά αντίποινα στον άμαχο πληθυσμό. Μέλη του ίδιου συντάγματος που έπνιξε στο αίμα το Δίστομο είχαν πραγματοποιήσει έναν μήνα μόλις πριν τη σφαγή της Κλεισούρας με θύματα 273 αμάχους, ανάμεσά τους παιδιά και βρέφη.

Λίγους µήνες µετά τη σφαγή, ο Ουκρανός φωτογράφος Ντμίτρι Κέσελ, ανταποκριτής του περιοδικού Life, επισκέφτηκε το Δίστοµο για ρεπορτάζ. Μία από τις φωτογραφίες του, η εικόνα της μαυροφορεμένης Μαρίας Παντίσκα που θρηνεί τη χαμένη μητέρα της, δημοσιεύτηκε τον Νοέμβριο του 1944 στο Life και έγινε σύμβολο της απώλειας και της φρίκης που άφησαν πίσω τους οι Γερμανοί.

Ο ιστορικός Μαρκ Μαζάουερ χαρακτήρισε το ολοκαύτωμα του Διστόμου μία από τις χειρότερες ωμότητες ολόκληρου του πολέμου. «Ήταν μια βάρβαρη, αιμοσταγής πράξη, ανεξήγητη ακόμη και μέχρι σήμερα», αναφέρουν σε ρεπορτάζ της γερμανικής δημόσιας τηλεόρασης ARD δύο Γερμανοί δημοσιογράφοι που επισκέφτηκαν το χωριό και μίλησαν με τους απογόνους των εκτελεσμένων αλλά και με όσους σώθηκαν. Οι αφηγήσεις των επιζώντων, όπως αυτή που αναφέρθηκε παραπάνω, περιγράφουν ένα σκηνικό απόλυτης φρίκης και φανερώνουν γιατί δεν πρέπει να πάψουμε να θυμόμαστε και γιατί ο ναζισμός δεν είναι μια ιδεολογία όπως όλες οι άλλες.