Η ναυμαχία του Ναβαρίνου

Στις 20 Οκτωβρίου 1827 οι συμμαχικοί στόλοι της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Ρωσίας κατέστρεψαν τον τουρκοαιγυπτιακό στόλο στον κόλπο του Ναβαρίνου. Η ναυμαχία αυτή έχει καταγραφεί ως η τελευταία μεγάλη σύγκρουση στην οποία έλαβαν μέρος αποκλειστικά ιστιοφόρα πλοία. Σε στρατιωτικό επίπεδο, η συντριβή των Τούρκων ήταν αποφασιστικής σημασίας για την εξέλιξη της επανάστασης και τη δημιουργία ελληνικού κράτους. Ήρθε, μάλιστα, σε μια στιγμή εξαιρετικά κρίσιμη για τη συνέχιση του Αγώνα.

Το 1827 ήταν ένα έτος ιδιαίτερα δύσκολο για τους Έλληνες, καθώς η επανάσταση βρισκόταν σε τέλμα. Η Τρίπολη και το Μεσολόγγι βρίσκονταν πλέον στα χέρια των Τούρκων, ενώ τον Μάιο του 1827 η Ακρόπολη της Αθήνας ακολούθησε την ίδια μοίρα. Οι Τούρκοι είχαν καταλάβει όλα τα κάστρα της Πελοποννήσου εκτός από το Ναύπλιο και τη Μονεμβασιά, ενώ σπουδαίοι αγωνιστές, όπως ο Διάκος, ο Παπαφλέσσας, ο Μπότσαρης, ο Ανδρούτσος και ο Καραϊσκάκης, δεν βρίσκονταν πλέον στη ζωή. Η απόβαση του αιγυπτιακού στρατού στην Πελοπόννησο υπό την αρχιστρατηγία του Ιμπραήμ πασά, θετού γιου του Μεχμέτ Αλή, επιδείνωσε την κατάσταση. Ο Ιμπραήμ διέσχιζε την Πελοπόννησο καίγοντας και καταστρέφοντας χωριά και καλλιέργειες και θέτοντας σε σοβαρό κίνδυνο και τους τελευταίους πυρήνες αντίστασης. Σαν να μην έφτανε αυτό, τα μίση, οι έριδες και οι δύο εμφύλιες συγκρούσεις που είχαν μεσολαβήσει είχαν αποδυναμώσει υλικά και ηθικά τις ελληνικές δυνάμεις, σε σημείο ώστε να μπορεί κανείς να υποστηρίξει ότι η επανάσταση κρεμόταν πραγματικά από μια κλωστή.

Σε διεθνές, ωστόσο, επίπεδο, η στάση απέναντι στο ελληνικό ζήτημα είχε αρχίσει να αλλάζει. Η μεταβολή της βρετανικής πολιτικής μετά την άνοδο στην εξουσία του Τζορτζ Κάνινγκ, αλλά και η άνοδος του τσάρου Νικολάου Α΄ στον θρόνο της Ρωσίας προκάλεσαν μια σειρά εξελίξεων που επηρέασαν συνολικά τη στάση της ευρωπαϊκής διπλωματίας. Έτσι, οι Μεγάλες Δυνάμεις άρχισαν να εγκαταλείπουν σταδιακά τη γραμμή της «μη επέμβασης» στα εσωτερικά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η πίεση του φιλελληνικού κινήματος σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες έπαιξε χωρίς αμφιβολία σημαντικό ρόλο προς αυτήν την κατεύθυνση, ωστόσο τα αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα των κυβερνήσεων ήταν αυτά που κατά κύριο λόγο καθόρισαν τη μεταστροφή του κλίματος προς όφελος της Ελλάδας.

Υπό αυτές τις συνθήκες οι τρεις Δυνάμεις υπέγραψαν στις 6 Ιουλίου 1827 την Ιουλιανή Σύμβαση του Λονδίνου. Η συνθήκη προέβλεπε τη δημιουργία ελληνικού κράτους υπό την επικυριαρχία του σουλτάνου, με σύνορα τον Αμβρακικό και τον Παγασητικό κόλπο. Η σύμβαση καλούσε τους εμπολέμους να τηρήσουν ανακωχή και προέβλεπε τη ναυτική τους επιτήρηση από τους στόλους των τριών Δυνάμεων, υπό το γενικό πρόσταγμα του Βρετανού ναυάρχου Κόδριγκτον. Ιδιαίτερης σημασίας ήταν ένα ειδικό μυστικό άρθρο, το οποίο όριζε ότι σε περίπτωση μη συμμόρφωσης των αντιμαχομένων, οι Δυνάμεις είχαν το δικαίωμα να επέμβουν προκειμένου να επιβάλουν διά των όπλων τους όρους της συνθήκης.

Η ελληνική κυβέρνηση αποδέχτηκε αμέσως τους όρους, παρά τις αντιδράσεις των οπλαρχηγών· όμως ο Ιμπραήμ ήταν δύσπιστος και αρνήθηκε να απαντήσει μέχρι να λάβει εντολές από την Υψηλή Πύλη. Στο ενδιάμεσο, οι στρατιωτικές επιχειρήσεις συνεχίζονταν. Ο τουρκοαιγυπτιακός στόλος, με 89 πλοία, υπό την αρχηγία του Τούρκου Ταχίρ πασά και των Αιγύπτιων ναυάρχων Μουσταφά μπέη και Μουχαρέμ μπέη, αναπτύχθηκε στον κόλπο του Ναβαρίνου, με σκοπό την ενίσχυση και τον εφοδιασμό των χερσαίων δυνάμεων του Ιμπραήμ, που συνέχιζαν με αμείωτη ένταση να καταστρέφουν την Πελοπόννησο.

Ο αγγλικός στόλος υπό τον αντιναύαρχο Κόδριγκτον, ο γαλλικός υπό τον υποναύαρχο Δεριγνί και ο ρωσικός υπό τον υποναύαρχο Χέιδεν έφτασαν στην Πελοπόννησο με σκοπό να παρεμποδίσουν τη μεταφορά αιγυπτιακών στρατευμάτων στο εσωτερικό της. Ο αγγλικός στόλος με ναυαρχίδα την «Ασία» αποτελούνταν από δώδεκα πολεμικά πλοία, ο ρωσικός με ναυαρχίδα το «Αζόφ» είχε οκτώ πλοία και ο γαλλικός με ναυαρχίδα το «Σειρήν» επτά πλοία.

Στις 7 Σεπτεμβρίου 1827 ο Κόδριγκτον διαμήνυσε στον Ιμπραήμ ότι ο στόλος του βρισκόταν στην περιοχή για να επιβλέψει την τήρηση της ανακωχής και, αν χρειαζόταν, να την επιβάλει διά των όπλων, σε εφαρμογή του σχετικού άρθρου της συνθήκης του Λονδίνου. Ο Ιμπραήμ αγνόησε την προειδοποίηση και δύο μοίρες του τουρκοαιγυπτιακού στόλου απέπλευσαν από το Ναβαρίνο με κατεύθυνση την Ύδρα και την Πάτρα. Εμποδίστηκαν, όμως, από τον συμμαχικό στόλο και αναγκάστηκαν να επιστρέψουν.

Ο Κόδριγκτον προσδοκούσε ότι έστω και την τελευταία στιγμή ο Ιμπραήμ θα δεχόταν την ανακωχή. Γι’ αυτό και έστειλε αντιπροσωπεία για να διαπραγματευτεί την τελική συνεννόηση. Η βάρκα δέχτηκε πυρά, με αποτέλεσμα να σκοτωθεί ο Έλληνας ναύτης Πέτρος Μικέλης. Αμέσως μετά άρχισαν κανονιοβολισμοί εναντίον των πλοίων του συμμαχικού στόλου.

Η απάντηση ήταν άμεση και λίγες ώρες μετά η θάλασσα είχε γεμίσει από τα κατεστραμμένα πλοία του τουρκοαιγυπτιακού στόλου. Η σύγκρουση ήταν ιδιαίτερα σφοδρή και ο τουρκοαιγυπτιακός στόλος, αν και υπερτερούσε αριθμητικά, υπέστη μεγάλες ζημιές καθώς είχε να αντιμετωπίσει έναν στόλο μικρότερο μεν, όμως με πλήρωμα πιο έμπειρο και εκπαιδευμένο. Δώδεκα φρεγάτες, είκοσι δύο κορβέτες και είκοσι πέντε μικρότερα πλοία είχαν βυθιστεί, ενώ 6.000 άνδρες σκοτώθηκαν ή πνίγηκαν. Ο συμμαχικός στόλος έχασε 172 άνδρες, ενώ οι τραυματίες ανήλθαν σε περίπου πεντακόσιους. Δύο πλοία καταστράφηκαν ολοσχερώς και αρκετά υπέστησαν εκτεταμένες ζημιές. Σύμφωνα, μάλιστα, με τις διηγήσεις παλιότερων κατοίκων της Πύλου, στον κόλπο του Ναβαρίνου, κοντά στη Σφακτηρία, όταν η θάλασσα ήταν ήρεμη και το φως ευνοϊκό, κοιτώντας κανείς τον βυθό, μπορούσε να διακρίνει τα κατάρτια των βυθισμένων τουρκοαιγυπτιακών πλοίων.

Η ήττα των Τούρκων στο Ναβαρίνο πυροδότησε μια σειρά εξελίξεων που άλλαξαν τον ρου του Αγώνα. Δεκατρείς μήνες αργότερα η Οθωμανική Αυτοκρατορία υποχρεώθηκε να συνθηκολογήσει αποδεχόμενη τις αποφάσεις της τριπλής συμμαχίας για το ελληνικό ζήτημα. Στις 3 Φεβρουαρίου 1830, με την υπογραφή του Πρωτοκόλλου της Ανεξαρτησίας, η Ελλάδα γινόταν κυρίαρχο και ανεξάρτητο κράτος.